Czy Polska skutecznie przeciwdziała praniu pieniędzy? Ocena NIK i stanowisko GIIF

17 lip, 2025

Czy Polska skutecznie przeciwdziała praniu pieniędzy? Ocena NIK i stanowisko GIIF

W dniu 2 lipca 2025 r. Najwyższa Izba Kontroli (dalej: NIK) opublikowała raport z kontroli funkcjonowania krajowego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT) za okres od 1 stycznia 2022 r. do 30 czerwca 2024 r.

Wnioski? Krytyczne. NIK oceniła skuteczność systemu jako niewystarczającą, wskazując na poważne luki prawne, organizacyjne oraz zbyt wolne tempo działań kluczowych instytucji.

Generalny Inspektor Informacji Finansowej (dalej: GIIF) odniósł się do raportu NIK, przedstawiając swoje stanowisko i podkreślając zarówno podejmowane działania, jak i brak niektórych regulacyjnych obowiązków wskazywanych w zarzutach.

Jakie zarzuty ma NIK wobec systemu AML/CFT?

NIK wskazała na szereg obszarów, które funkcjonowały nieprawidłowo lub były zbyt powolnie wprowadzane:

  • Opóźnienia w opracowaniu kluczowych dokumentów: Krajowa Ocena Ryzyka (dalej: KOR) została zaktualizowana z ponad 2-letnim opóźnieniem, a strategia AML/CFT nie została opracowana na czas.
  • Brak nadzoru nad fundacjami i stowarzyszeniami: Mimo że są to instytucje obowiązane, wojewodowie i starostowie nie prowadzili kontroli ich działalności w zakresie AML/CFT.
  • Brak nadzoru nad kantorami internetowymi: Choć od 2013 r. są one objęte ustawą z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: ustawa AML/CFT), NIK zarzucił brak działań, szczególnie dotyczących optymalizacji w zakresie analiz operacyjnych oraz prawnego uregulowania kwestii nadzoru nad kantorami internetowymi.
  • Problemy z kontrolą instytucji obowiązanych: Urzędy celno-skarbowe oraz prezesi sądów apelacyjnych realizowali kontrole AML/CFT w ograniczonym zakresie.
  • Wolne i długotrwałe postępowania administracyjne prowadzone przez GIIF i KNF, co groziło przedawnieniem i brakiem możliwości nałożenia kar.
  • Brak adekwatnych reakcji na wzrost ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terrorymu po wybuchu wojny w Ukrainie oraz zwiększonej migracji gotówkowej.
  • Braki kadrowe i technologiczne ograniczające możliwości analityczne i kontrolne GIIF.
Sprawdź też  System AML – co to jest i jakie obowiązki z niego wynikają?

Szkolenie AML/CFT dla biur rachunkowych.

Zainteresowany wzięciem udziału w kursie?

Zapisz się!

Czy zarzuty NIK-u wobec systemu przeciwdziałania prania pieniędzy są przesadzone?

GIIF w odpowiedzi podkreślił, że:

  • Dokumenty pokontrolne przygotowane przez GIIF nie zostały zakwestionowane przez NIK – ich jakość była pozytywnie oceniana.
  • Opóźnienie aktualizacji KOR było efektem wyjątkowych okoliczności – konieczności uwzględnienia zmian geopolitycznych i migracyjnych po ataku Rosji na Ukrainę.
  • Wysoka jakość zawiadomień do prokuratury – jedynie w 10 przypadkach z 1711 zgłoszeń, GIIF odmówił wszczęcia postępowania (czyli w odniesieniu do 0,6% ogółu).
  • Proces analizy zawiadomień jest złożony, a długotrwałość nie wynika z opieszałości, lecz z konieczności zachowania jakości analiz.
  • Niektóre zarzuty NIK wykraczają poza obowiązki ustawowe – np. GIIF nie ma formalnego obowiązku monitorowania planów kontroli innych organów.
  • Wdrożono działania naprawcze – m.in. wzmacnianie zespołów, prace nad systemem SIGIIF 2.0 oraz strukturalne zmiany organizacyjne w ramach Departamentu Informacji Finansowej (DIF).

GIIF podkreślił także, że Polska poprawiła swoją pozycję w Basel AML Index 2024, awansując o 5 miejsc w rankingu oceniającym ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w Europie, co dowodzi postępom w tym obszarze.

Jakie mogą być potencjalne skutki, po kontroli NIK, dla instytucji obowiązanych?

  • Większe oczekiwania kontrolne

Mimo że kontrole były ograniczone, NIK wskazała na konieczność ich zintensyfikowania – należy spodziewać się większego nadzoru ze strony GIIF, KNF czy urzędów celno-skarbowych.

  • Dokumentacja i procesy AML/CFT powinny być „w gotowości”

Opóźnienia systemowe nie zwalniają instytucji obowiązanych z odpowiedzialności. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, GIIF może nałożyć kary nawet po kilku latach.

  • Wzrost znaczenia strategii ryzyka

Ważne będzie posiadanie aktualnej, „Oceny ryzyka instytucji obowiązanej” (zgodnej z art. 27 ustawy AML/CFT), która uwzględnia zmieniające się czynniki ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu oraz wskazaną w ustawie AML/CFT dokumentację (zgodnie z art. 27 ust. 3 Ustawy AML/CFT).

Czy krytyka systemu przeciwdziałania prania pieniędzy przez NIK była zasadna? Podsumowanie i wnioski

Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Z jednej strony, raport NIK wykazał poważne opóźnienia i braki systemowe, które mogą zagrażać skuteczności walki z praniem pieniędzy oraz finansowaniem terrozymu. Z drugiej strony, GIIF wskazuje, że wiele z tych problemów wynika z braku precyzyjnych przepisów lub ograniczeń kadrowych, a działania są podejmowane zgodnie z dostępnymi zasobami i w duchu należytej staranności.

Prawdą jest, że system AML/CFT w Polsce wymaga dalszych usprawnień – szczególnie w zakresie koordynacji, nadzoru nad nowymi podmiotami i przyspieszenia procedur administracyjnych. Ale równie istotne jest uznanie wysiłków, które zostały już podjęte i które dają realne efekty.

Źródła:

Sprawdź też  Ocena ryzyka AML – inherentnego i rezydualnego
Call Now Button